Wat is PRISMA?

De educatie van mensen met type 2 diabetes in Nederland kenmerkt zich door het verstrekken van informatie aan het individu. Hierbij zijn vaak meerdere hulpverleners vanuit verschillende disciplines betrokken en is er sprake van overlap en herhaling. De patiënt krijgt nog vaak adviezen en leefregels opgelegd.
In de diabetesbegeleiding maakt het geven van voorlichting plaats voor het streven naar zelfmanagement en ‘empowerment’. De patiënt staat aan het roer. Hierbij worden behandeldoelen vanuit de verschillende hulpverleners op elkaar afgestemd in nauwe samenspraak met en primair vanuit de patiënt. In de gebruikelijke manier van begeleiden is het moeilijk deze omslag te maken. Daarom is gezocht naar een nieuwe vorm van begeleiding: een interdisciplinair groepsprogramma, als aanvulling op de individuele begeleiding. In zo’n programma wordt informatie niet als afzonderlijke onderdelen vanuit verschillende disciplines aangeboden, maar geïntegreerd, en aansluitend bij de individuele doelen en mogelijkheden van de patiënt. Daarnaast worden lotgenotencontact en het uitwisselen van ervaringen als nieuwe elementen toegevoegd. Een interdisciplinair groepsprogramma is mogelijk ook efficiënter en kosteneffectief, omdat een gedeelte van de individuele consulten kan vervallen en het meer diepgang geeft aan de individuele consulten daarna. Door het verminderen van routine en herhaling in de individuele consulten bij de praktijkondersteuner, diabetesverpleegkundige en de diëtist, draagt deze aanpak ook bij aan de tevredenheid en het plezier van medewerkers bij het begeleiden van diabetespatiënten.

Waar komt PRISMA vandaan?

PRISMA is een bewerking van het Engelse DESMOND programma. DESMOND staat voor Diabetes Education and Self Management for Ongoing and Newly Diagnosed en is ontwikkeld door het Portsmouth Diabetes Centre (UK) om mensen met diabetes type 2 meer grip op hun aandoening te laten krijgen. DESMOND is effectief gebleken bij nieuw gediagnosticeerde diabetes type 2 patiënten, voldoet aan de kwaliteitskenmerken voor zelfmanagementeducatie en is met verschillende kwaliteitsprijzen bekroond. In Engeland wordt het programma inmiddels landelijk aangeboden als onderdeel van de standaardzorg voor diabetes type 2 patiënten en grote aantallen DESMOND trainers worden opgeleid.

Enkele leden van het diabetesteam VUmc hebben in Portsmouth een train-de-trainercursus gevolgd. In het VUmc is DESMOND vervolgens vertaald en bewerkt, om het geschikt te maken voor de situatie in Nederland en om het bruikbaar te maken voor zowel de eerstelijns als de tweedelijnszorg. Zo ontstond PRISMA: PRoactieve Interdisciplinaire Self MAnagement. De cursus wordt sinds 2006 aangeboden aan alle patiënten met diabetes type 2 die nieuw zijn in het VUmc. Daarnaast verzorgt het VUmc train-de-trainercursussen om ook andere instellingen te trainen in het geven van de PRISMA cursus. Onder trainer worden vindt u meer informatie over wat ervoor nodig is om PRISMA ook in uw instelling te gaan geven. Onder onderzoek vindt u informatie over de landelijke implementatiestudie die april 2012 is gestart.

Het PRISMA programma

PRISMA is een cursus van totaal zeven uur die verdeeld over 2 dagdelen of 3 avonden kan worden gegeven. De cursus wordt door een koppel van 2 trainers gegeven die als hulpverleners werken in de diabeteszorg: bijvoorbeeld een diëtist, praktijkondersteuner, diabetesverpleegkundige, arts of psycholoog. Zowel pas gediagnosticeerde als ‘ervaren’ patiënten met type 2 diabetes kunnen deelnemen. Het programma kan in de eerste en tweede lijn worden aangeboden. Een groep bestaat uit maximaal 12 patiënten en hun eventuele partners.

De onderwerpen zijn:

Dagdeel 1: mijn eigen verhaal; diabetes mellitus type 2; de behandeling; hyper/hypo; controleren van de bloedglucose; voeding (koolhydraten en gewicht); hoe sta ik er zelf voor op gebied van voeding en beweging.

Dagdeel 2: terugblik op deel 1; complicaties en risicofactoren; voeding (vetten); lichaamsbeweging; mijn diabetes-actieplan; terugblik op de brandende vragen.

Na de cursus kan (zonodig) individuele begeleiding door praktijkondersteuner, diabetesverpleegkundige en/of diëtist geboden worden. Daarbij is het belangrijk dat men in deze individuele begeleiding ook de PRISMA methodiek blijft hanteren. Dit geldt uiteraard voor alle diabeteshulpverleners waarmee de patiënt contact heeft.

PRISMA-methodiek

Naast een heldere filosofie heeft PRISMA een uitgebreide onderbouwing met een viertal gedragswetenschappelijke theorieën. Hieronder een korte weergave van de vier theorieën.

Self-regulation Theory

Deze theorie gaat in op de individuele ideeën die mensen kunnen hebben over ziekte zoals diabetes. Mensen met diabetes blijken een diversiteit aan opvattingen te hebben over hun ziekte die bepalend zijn voor de manier waarop ze ermee omgaan. Deze opvattingen staan lang niet altijd gelijk aan de medische opvattingen. Tijdens de cursus komen de ideeën en kennis van de deelnemers aan het licht zodat eventuele misvattingen kunnen worden uitgesproken en worden herzien.

Dual Process Theory

Bij de meeste vormen van educatie neemt de patiënt een passieve rol in: luisterend naar de hulpverlener die iets verteld over diabetes. De Dual Process Theory benadrukt juist de actieve betrokkenheid van de patiënt bij het leerproces. Dit betekent dat de trainers door het geven van gedoseerde informatie maar vooral door het stellen van vragen de patiënten activeren de aangeboden informatie te verwerken. Informatie die op deze wijze wordt verkregen, blijkt beter te worden onthouden en is beter bestand tegen invloeden van tegenstrijdige informatie. Hoe meer de deelnemers zelf aan het woord zijn en hoe meer verbanden ze leggen met zijn eigen ervaringen en handelen, hoe meer er gebeurt in de kennis en het gedrag naderhand.

Self Determination Theory

Deze theorie benadrukt het verschil tussen interne en externe motivatie. Externe motivatie betekent iets doen om externe redenen (bloedglucose meten omdat de arts dan vraagt). Interne motivatie betekent iets doen vanuit interne redenen, voor jezelf (bloedglucose prikken omdat je benieuwd bent naar de invloed van beweging). Deze vorm van motivatie is een belangrijke voorspeller gebleken voor adequate zelfzorg, afvallen en een goede diabetes instelling. Om interne motivatie te bevorderen worden de deelnemers gestimuleerd hun eigen gezondheidsprofiel te onderzoeken en in kaart te brengen. Inzicht in de eigen risico’s leidt automatisch tot de vraag: wat kan ik hieraan doen?

Social Learning Theory

De individuele opvattingen over de eigen mogelijkheden om gedrag te veranderen en een actieplan op te volgen is een belangrijke voorspeller van succesvol zelfzorggedrag. De boodschap van de cursus is dat elke positieve verandering, hoe klein ook, winst oplevert voor de gezondheid. Aan het eind van de cursus worden de deelnemers gestimuleerd een persoonlijk actieplan op te stellen aan de hand van hun eigen gezondheidsprofiel met SMART-doelstellingen. SMART staat voor Specifiek, Meetbaar, Actiegericht, Realistisch en Tijdsgebonden. ‘Vanaf maandag eet ik wekelijks 1x een portie vette vis’ of ‘op mijn volgende afspraak bij de huisarts bespreek ik mijn depressieve klachten’.

Het PRISMA-team”]

Het PRISMA-team bestaat uit (van links naar rechts): Marloes Hogenelst (medisch psycholoog), Caroline Lubach (verpleegkundig consulent diabetes), Diana Eijpe (diabetesdiëtist), Suzanne Bader (diëtist, projectleider),  Daniëlle Westerman (diëtist), Ilse Verheul (praktijkondersteuner) Frank Snoek (hoogleraar medische psychologie).

Claudet van Kampen is onze coördinator (staat niet op de foto).